میکروپلاستیک‌ها، ذرات پلاستیکی با اندازه کمتر از 5 میلی‌متر، به یکی از چالش‌های زیست‌محیطی برجسته در قرن بیست‌ویکم تبدیل شده‌اند. این ذرات که از تجزیه پلاستیک‌های بزرگ‌تر یا تولید مستقیم در ابعاد میکروسکوپی به وجود می‌آیند، در اکوسیستم‌های آبی، به‌ویژه در مناطق ساحلی و دریاها، به وفور یافت می‌شوند. افزایش تولید پلاستیک در جهان و مدیریت ناکارآمد پسماندهای پلاستیکی باعث شده است که میکروپلاستیک‌ها به‌عنوان آلاینده‌های نوظهور در محیط‌های دریایی شناخته شوند. این آلودگی نه‌تنها بر سلامت اکوسیستم‌ها و موجودات زنده تأثیر می‌گذارد، بلکه پیامدهای اقتصادی و اجتماعی گسترده‌ای نیز به همراه دارد، به‌ویژه در صنایعی مانند گردشگری ساحلی و ماهیگیری که به‌طور مستقیم به کیفیت محیط‌های آبی وابسته هستند.
گردشگری ساحلی یکی از مهم‌ترین منابع درآمد برای بسیاری از کشورها، به‌ویژه در مناطق گرمسیری و معتدل، محسوب می‌شود. سواحل پاک، آب‌های شفاف و مناظر طبیعی بکر، از جاذبه‌های اصلی این صنعت هستند. به همین ترتیب، صنعت ماهیگیری، چه در مقیاس تجاری و چه سنتی، به‌عنوان یکی از ستون‌های اقتصادی جوامع ساحلی، به سلامت اکوسیستم‌های دریایی وابسته است. با این حال، حضور میکروپلاستیک‌ها در این محیط‌ها تهدیدی جدی برای هر دو صنعت ایجاد کرده است.
میکروپلاستیک: منشأ و پراکندگی
میکروپلاستیک‌ها به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند: میکروپلاستیک‌های اولیه و ثانویه. میکروپلاستیک‌های اولیه مستقیماً در اندازه‌های کوچک تولید می‌شوند، مانند دانه‌های پلاستیکی موجود در محصولات آرایشی و بهداشتی یا مواد اولیه صنعتی. در مقابل، میکروپلاستیک‌های ثانویه از تجزیه پلاستیک‌های بزرگ‌تر مانند کیسه‌های پلاستیکی، بطری‌ها و تورهای ماهیگیری در اثر عواملی نظیر نور خورشید، امواج و فرسایش مکانیکی به وجود می‌آیند. بر اساس مطالعه‌ای که توسط سازمان برنامه محیط‌زیست سازمان ملل متحد (UNEP) در سال 2021 منتشر شد، سالانه حدود 8 تا 13 میلیون تن پلاستیک به اقیانوس‌ها وارد می‌شود که بخش قابل‌توجهی از آن به میکروپلاستیک تبدیل می‌شود.
پراکندگی میکروپلاستیک‌ها در محیط‌های دریایی بسیار گسترده است. تحقیقات انجام‌شده توسط Jambeck و همکاران در سال 2015 نشان داد که سواحل، به دلیل نزدیکی به فعالیت‌های انسانی و جریان‌های دریایی، یکی از اصلی‌ترین نقاط تجمع این ذرات هستند. این ذرات می‌توانند از طریق جریان‌های اقیانوسی به مناطق دورافتاده منتقل شوند و حتی در اعماق دریا و یخ‌های قطبی نیز یافت شده‌اند. این پراکندگی گسترده، تأثیرات زیست‌محیطی میکروپلاستیک‌ها را به یک مشکل جهانی تبدیل کرده است که مناطق ساحلی، به‌عنوان نقاط تلاقی خشکی و دریا، به‌طور خاص در معرض آن قرار دارند.
تأثیرات زیست‌محیطی میکروپلاستیک‌ها
میکروپلاستیک‌ها به دلیل اندازه کوچک و قابلیت جذب آلاینده‌های شیمیایی مانند هیدروکربن‌های آروماتیک چندحلقه‌ای (PAHs) و فلزات سنگین، تهدیدی جدی برای اکوسیستم‌های دریایی محسوب می‌شوند. مطالعه‌ای که در سال 2019 توسط Wright و Kelly در مجله Environmental Science & Technology منتشر شد، نشان داد که این ذرات می‌توانند توسط موجودات دریایی از جمله پلانکتون‌ها، ماهی‌ها و پستانداران دریایی بلعیده شوند. این امر نه‌تنها به سلامت این جانداران آسیب می‌رساند، بلکه می‌تواند از طریق زنجیره غذایی به انسان نیز منتقل شود.
یکی از مهم‌ترین تأثیرات زیست‌محیطی میکروپلاستیک‌ها، کاهش تنوع زیستی در مناطق ساحلی است. به‌عنوان مثال، تحقیقی که توسط Browne و همکاران در سال 2015 انجام شد، نشان داد که بلع میکروپلاستیک‌ها توسط موجودات فیلترکننده مانند صدف‌ها و مرجان‌ها می‌تواند به کاهش جمعیت این گونه‌ها منجر شود. این کاهش تنوع زیستی نه‌تنها اکوسیستم‌های دریایی را تضعیف می‌کند، بلکه بر جاذبه‌های طبیعی سواحل که گردشگران را جذب می‌کنند، تأثیر منفی می‌گذارد.
علاوه بر این، میکروپلاستیک‌ها می‌توانند کیفیت آب را نیز تحت تأثیر قرار دهند. ذرات معلق در آب باعث کاهش شفافیت آن می‌شوند و در برخی موارد، تجمع این ذرات در سطح آب منظره‌ای ناخوشایند ایجاد می‌کند. این موضوع به‌ویژه در سواحل تفریحی که تمیزی و زیبایی بصری از اهمیت بالایی برخوردار است، می‌تواند چالش‌برانگیز باشد.
تأثیر میکروپلاستیک بر گردشگری ساحلی
گردشگری ساحلی به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین صنایع جهان، به شدت به کیفیت محیط‌زیست وابسته است. بر اساس گزارش سازمان جهانی گردشگری (UNWTO) در سال 2022، گردشگری ساحلی و دریایی بیش از 40 درصد از کل درآمدهای گردشگری جهانی را تشکیل می‌دهد. با این حال، آلودگی میکروپلاستیک‌ها می‌تواند این صنعت را از چندین جهت تحت تأثیر قرار دهد.
1. کاهش جذابیت بصری و زیست‌محیطی
یکی از مهم‌ترین عوامل جذب گردشگران به سواحل، زیبایی طبیعی و تمیزی آن‌هاست. حضور میکروپلاستیک‌ها در شن‌های ساحل یا آب‌های نزدیک به ساحل می‌تواند تجربه بصری گردشگران را مختل کند. تحقیقی که توسط Beaumont و همکاران در سال 2019 در مجله Marine Pollution Bulletin منتشر شد، نشان داد که سواحل آلوده به پلاستیک و میکروپلاستیک از نظر گردشگران کمتر جذاب تلقی می‌شوند. این امر می‌تواند منجر به کاهش تعداد بازدیدکنندگان و در نتیجه افت درآمدهای محلی شود.
به‌عنوان مثال، در مناطقی مانند سواحل کارائیب که به دلیل آب‌های شفاف و شن‌های سفید معروف هستند، گزارش‌هایی از تجمع میکروپلاستیک‌ها در سال‌های اخیر منتشر شده است. این موضوع باعث شده که برخی از گردشگران مقاصد دیگری را برای تعطیلات خود انتخاب کنند، که نشان‌دهنده تأثیر مستقیم آلودگی بر تصمیم‌گیری‌های سفر است.
2. تهدید سلامت عمومی
میکروپلاستیک‌ها می‌توانند به‌عنوان حامل میکروب‌ها و پاتوژن‌ها عمل کنند. مطالعه‌ای که توسط Kirstein و همکاران در سال 2016 انجام شد، نشان داد که سطح میکروپلاستیک‌ها می‌تواند محل تجمع باکتری‌های بیماری‌زا باشد. این موضوع برای گردشگرانی که در آب‌های ساحلی شنا می‌کنند یا با شن‌های آلوده تماس دارند، خطراتی برای سلامتی به همراه دارد. افزایش نگرانی‌های بهداشتی می‌تواند اعتماد عمومی به مقاصد گردشگری ساحلی را کاهش دهد و بر شهرت این مناطق تأثیر منفی بگذارد.
3. کاهش فعالیت‌های تفریحی
فعالیت‌هایی مانند شنا، غواصی و موج‌سواری از جمله جاذبه‌های اصلی گردشگری ساحلی هستند. با این حال، آلودگی میکروپلاستیک می‌تواند این فعالیت‌ها را تحت تأثیر قرار دهد. به‌عنوان مثال، غواصان در مناطقی که مرجان‌ها به دلیل بلع میکروپلاستیک آسیب دیده‌اند، تجربه کمتری از زیبایی‌های زیرآبی خواهند داشت. تحقیقی که توسط Lamb و همکاران در سال 2018 در مجله Science منتشر شد، نشان داد که آلودگی پلاستیکی در صخره‌های مرجانی باعث کاهش 20 درصدی جاذبه‌های گردشگری مرتبط با غواصی در برخی مناطق شده است.
4. تأثیرات اقتصادی
کاهش تعداد گردشگران به دلیل آلودگی میکروپلاستیک می‌تواند تأثیرات اقتصادی قابل‌توجهی بر جوامع محلی داشته باشد. مشاغلی مانند هتل‌داری، رستوران‌داری و خدمات گردشگری که به حضور گردشگران وابسته هستند، با افت درآمد مواجه می‌شوند. بر اساس مطالعه‌ای که توسط OECD در سال 2020 منتشر شد، آلودگی پلاستیکی در اقیانوس‌ها سالانه حدود 13 میلیارد دلار خسارت به صنعت گردشگری جهانی وارد می‌کند که بخش قابل‌توجهی از آن به مناطق ساحلی اختصاص دارد.
تأثیر میکروپلاستیک بر صنعت ماهیگیری
صنعت ماهیگیری، چه در مقیاس تجاری و چه محلی، به‌طور مستقیم به سلامت اکوسیستم‌های دریایی وابسته است. میکروپلاستیک‌ها از طریق تأثیر بر موجودات دریایی و کیفیت آب، این صنعت را با چالش‌های متعددی مواجه کرده‌اند.
1. کاهش ذخایر ماهی
بلع میکروپلاستیک‌ها توسط ماهی‌ها و سایر آبزیان می‌تواند به کاهش سلامت و باروری آن‌ها منجر شود. تحقیقی که توسط Rochman و همکاران در سال 2016 در مجله Scientific Reports منتشر شد، نشان داد که ماهی‌هایی که میکروپلاستیک مصرف می‌کنند، با مشکلاتی مانند آسیب به کبد، کاهش رشد و اختلال در تولیدمثل مواجه می‌شوند. این موضوع به‌تدریج می‌تواند ذخایر ماهی را کاهش دهد و صید را برای ماهیگیران دشوارتر کند.
به‌عنوان مثال، در دریای مدیترانه، که یکی از مناطق مهم ماهیگیری در جهان است، گزارش‌هایی از کاهش جمعیت برخی گونه‌های ماهی به دلیل آلودگی میکروپلاستیک منتشر شده است. این کاهش نه‌تنها بر درآمد ماهیگیران تأثیر می‌گذارد، بلکه امنیت غذایی جوامع وابسته به ماهی را نیز تهدید می‌کند.
2. آلودگی محصولات دریایی
میکروپلاستیک‌ها می‌توانند از طریق زنجیره غذایی به بدن ماهی‌ها و صدف‌ها منتقل شوند. مطالعه‌ای که توسط Van Cauwenberghe و Janssen در سال 2014 انجام شد، نشان داد که صدف‌های خوراکی در سواحل اروپا حاوی مقادیر قابل‌توجهی میکروپلاستیک هستند. این آلودگی می‌تواند کیفیت محصولات دریایی را کاهش دهد و اعتماد مصرف‌کنندگان را تحت تأثیر قرار دهد. در برخی موارد، استانداردهای بهداشتی سخت‌گیرانه‌تر ممکن است صادرات محصولات دریایی را محدود کند، که به نوبه خود بر اقتصاد صنعت ماهیگیری اثر می‌گذارد.
3. آسیب به تجهیزات ماهیگیری
تورها و سایر تجهیزات ماهیگیری نیز از حضور میکروپلاستیک‌ها در اقیانوس‌ها بی‌تأثیر نیستند. ذرات پلاستیکی می‌توانند در تورها گیر کنند و به آن‌ها آسیب برسانند یا کارایی آن‌ها را کاهش دهند. بر اساس گزارشی از FAO (سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد) در سال 2018، هزینه‌های تعمیر و تعویض تجهیزات ماهیگیری به دلیل آلودگی پلاستیکی در برخی مناطق تا 10 درصد افزایش یافته است.
4. تأثیرات اجتماعی و اقتصادی
کاهش صید و کیفیت محصولات دریایی می‌تواند جوامع ماهیگیری را با مشکلات اقتصادی و اجتماعی مواجه کند. در بسیاری از مناطق ساحلی، ماهیگیری نه‌تنها یک منبع درآمد، بلکه بخشی از هویت فرهنگی است. کاهش فعالیت‌های ماهیگیری می‌تواند به مهاجرت اجباری، بیکاری و از بین رفتن سنت‌های محلی منجر شود. تحقیقی که توسط Teh و Sumaila در سال 2013 انجام شد، نشان داد که جوامع ماهیگیری کوچک در کشورهای در حال توسعه به‌طور خاص در برابر این تهدیدات آسیب‌پذیر هستند.
راهکارها و اقدامات مقابله‌ای
برای کاهش تأثیرات میکروپلاستیک بر گردشگری ساحلی و صنعت ماهیگیری، اقدامات متعددی در سطوح محلی، ملی و بین‌المللی پیشنهاد شده است.
1. کاهش تولید و ورود پلاستیک
یکی از مؤثرترین راهکارها، کاهش تولید پلاستیک‌های یک‌بارمصرف و بهبود مدیریت پسماندها است. کشورهایی مانند اتحادیه اروپا با اجرای ممنوعیت استفاده از پلاستیک‌های یک‌بارمصرف از سال ۲۰۲۱، گام‌های مهمی در این راستا برداشته‌اند. همچنین، برنامه‌های جمع‌آوری زباله در سواحل و بنادر می‌تواند از ورود پلاستیک به دریا جلوگیری کند.
2. آموزش و آگاهی‌بخشی
افزایش آگاهی عمومی در مورد خطرات میکروپلاستیک‌ها می‌تواند رفتار مصرف‌کنندگان و گردشگران را تغییر دهد. کمپین‌های آموزشی که توسط سازمان‌های غیردولتی مانند Greenpeace اجرا شده‌اند، نشان داده‌اند که آگاهی‌بخشی می‌تواند به کاهش استفاده از پلاستیک و دفع صحیح آن کمک کند.
3. توسعه فناوری‌های حذف میکروپلاستیک
فناوری‌هایی مانند فیلترهای پیشرفته در تصفیه‌خانه‌ها و سیستم‌های شناور جمع‌آوری میکروپلاستیک در حال توسعه هستند. تحقیقی که توسط Zhang و همکاران در سال 2020 در مجله Water Research منتشر شد، نشان داد که استفاده از فیلترهای نانوفناوری می‌تواند تا 90 درصد میکروپلاستیک‌ها را از آب حذف کند.
4. همکاری بین‌المللی
آلودگی میکروپلاستیک یک مشکل جهانی است و نیازمند همکاری بین‌المللی است. توافق‌نامه‌هایی مانند کنوانسیون MARPOL که به کاهش آلودگی دریایی از کشتی‌ها کمک می‌کند، می‌تواند با تمرکز بیشتر بر میکروپلاستیک‌ها گسترش یابد. میکروپلاستیک‌ها به‌عنوان یک تهدید زیست‌محیطی نوظهور، تأثیرات گسترده‌ای بر گردشگری ساحلی و صنعت ماهیگیری دارند.
این ذرات کوچک با کاهش جذابیت سواحل، تهدید سلامت عمومی و کاهش ذخایر ماهی، نه‌تنها اکوسیستم‌های دریایی را به خطر می‌اندازند، بلکه اقتصاد و معیشت جوامع ساحلی را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهند. برای مقابله با این چالش، ترکیبی از اقدامات پیشگیرانه، فناوری‌های نوین و همکاری‌های جهانی ضروری است. در غیر این صورت، تداوم آلودگی میکروپلاستیک می‌تواند به کاهش پایداری این دو صنعت کلیدی منجر شود و پیامدهای بلندمدتی برای محیط‌زیست و اقتصاد جهانی به همراه داشته باشد.
منبع: ابرار صنعتی
