پروژه نئوم چیست؟ آینده‌ای که در عربستان ساخته می‌شود

پروژه نئوم بخشی کلیدی از برنامه Vision 2030 عربستان سعودی است که با هدف تنوع‌بخشی به اقتصاد و کاهش وابستگی به نفت طراحی شده است. این پروژه، که در سال 2017 توسط محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان، معرفی شد، شامل مجموعه‌ای از مناطق پیشرفته مانند شهر خطی The Line، منطقه کوهستانی تروجنا، و شهر صنعتی اکساجون است. نئوم با وعده ایجاد یک مدل جدید برای زندگی پایدار، فناوری پیشرفته، و اقتصاد بدون کربن، توجه جهانی را به خود جلب کرده است. با بررسی پروژه نئوم همراه ابرار صنعتی بمانید.

پروژه نئوم چیست؟

نئوم یک پروژه عظیم شهرسازی و اقتصادی است که در منطقه تبوک، در شمال‌غرب عربستان سعودی، در حال توسعه است. این پروژه، که مساحتی بالغ بر 26,500 کیلومترمربع را در بر می‌گیرد، به‌عنوان یک منطقه ویژه اقتصادی با قوانین و نظام مالیاتی مستقل طراحی شده است. نئوم شامل مناطق مختلفی مانند شهر خطی The Line، جزیره لوکس سیندالا، منطقه کوهستانی تروجنا، و شهر صنعتی اکساجون است. هدف آن ایجاد یک مرکز جهانی برای نوآوری، گردشگری، و زندگی پایدار با استفاده از انرژی 100% تجدیدپذیر است. نئوم در اکتبر 2024 با افتتاح سیندالا، اولین گام عملی خود را برداشت.

معرفی کامل پروژه نئوم و اهداف آن

نئوم به‌عنوان «آزمایشگاهی زنده» برای آینده بشریت معرفی شده است که هدف آن بازتعریف زندگی شهری، کار، و حفاظت از محیط‌زیست است. اهداف اصلی شامل ایجاد 460,000 شغل، افزودن 48 میلیارد دلار به تولید ناخالص داخلی عربستان، و جذب سرمایه‌گذاری جهانی است. پروژه نئوم با تمرکز بر 15 بخش از جمله بیوتکنولوژی، گردشگری، و فناوری دیجیتال، به دنبال ایجاد یک اقتصاد دایره‌ای بدون کربن است. این پروژه همچنین قصد دارد 95% از زمین‌های اطراف را برای طبیعت حفظ کند و کیفیت زندگی را با حذف خیابان‌ها، خودروها، و آلودگی در مناطقی مانند The Line بهبود بخشد.

موقعیت جغرافیایی و ویژگی‌های طبیعی نئوم

نئوم در شمال‌غرب عربستان، در نزدیکی خلیج عقبه و در مجاورت دریای سرخ، اردن، و مصر واقع شده است. این منطقه با مساحت 26,500 کیلومترمربع، شامل سواحل آفتابی، کوه‌های پوشیده از برف، و بیابان‌های وسیع است. موقعیت استراتژیک نئوم آن را به پلی بین آسیا، آفریقا، و اروپا تبدیل کرده و دسترسی به بازارهای جهانی را تسهیل می‌کند. ویژگی‌های طبیعی مانند آب‌وهوای معتدل تروجنا (تا 10 درجه خنک‌تر از سایر مناطق) و جزایر بکر سیندالا، نئوم را به مقصدی جذاب برای گردشگری و زندگی تبدیل کرده است.

نقش نئوم در برنامه Vision 2030 عربستان

پروژه نئوم ستون اصلی Vision 2030، برنامه‌ای برای کاهش وابستگی عربستان به نفت، تنوع اقتصادی، و توسعه بخش‌های عمومی مانند گردشگری و فناوری است. نئوم با ایجاد یک منطقه ویژه اقتصادی، جذب سرمایه‌گذاری خارجی، و توسعه فناوری‌های پاک، به تحقق این اهداف کمک می‌کند. افتتاح سیندالا در اکتبر 2024 نشان‌دهنده پیشرفت در راستای اهداف گردشگری Vision 2030 است.

معماری پیشرفته و طراحی شهری در نئوم

معماری نئوم با طراحی‌های نوآورانه و پایدار تعریف می‌شود. The Line، یک شهر خطی 170 کیلومتری با نمای آینه‌ای، از آسمان‌خراش‌های موازی به ارتفاع 500 متر و عرض 200 متر تشکیل شده که خدمات را در فاصله 5 دقیقه پیاده‌روی ارائه می‌دهد. تروجنا با هتل‌های پایدار و پیست‌های اسکی در کوهستان طراحی شده، درحالی‌که اکساجون یک شهر صنعتی هشت‌ضلعی شناور است. پروژه‌هایی مانند آکولوم، یک «آسمان‌خراش وارونه» در دل کوه، اصول معماری سنتی را بازتعریف می‌کنند. این طراحی‌ها توسط معماران برجسته‌ای مانند OMA و Mario Cucinella اجرا می‌شوند.

شهر خطی The Line؛ تعریف جدیدی از زندگی شهری

The Line، شاخص‌ترین بخش نئوم، یک شهر خطی 170 کیلومتری بدون خودرو، خیابان، یا انتشار کربن است. این شهر با ظرفیت 9 میلیون نفر، از انرژی 100% تجدیدپذیر استفاده می‌کند و خدمات را در فاصله 5 دقیقه پیاده‌روی ارائه می‌دهد. نمای آینه‌ای The Line نه‌تنها زیبایی بصری دارد، بلکه با محیط طبیعی ادغام می‌شود. بااین‌حال، در سال 2024 گزارش شد که فاز اول تا سال 2030 تنها 2.4 کیلومتر با ظرفیت 300,000 نفر خواهد بود، که نشان‌دهنده کاهش مقیاس اولیه است.

تروجنا؛ اولین منطقه کوهستانی مخصوص ورزش زمستانی در خاورمیانه

تروجنا، واقع در کوه‌های نئوم، اولین مقصد ورزش‌های زمستانی خاورمیانه است که برای میزبانی بازی‌های زمستانی آسیا 2029 طراحی شده است. این منطقه با دمای زیر صفر در زمستان و آب‌وهوای معتدل سالانه، شامل پیست‌های اسکی، دریاچه مصنوعی، و هتل‌های لوکس است. تروجنا 95% از زمین خود را برای طبیعت حفظ می‌کند و با طراحی‌های پایدار، گردشگری سبز را ترویج می‌دهد. این پروژه با هدف جذب گردشگران جهانی و ایجاد 10,000 شغل تا سال 2030 در حال توسعه است.

اکساجون؛ شهر صنعتی هوشمند با محوریت فناوری

اکساجون، یک شهر صنعتی هشت‌ضلعی که بخشی از آن روی آب شناور است، به‌عنوان مرکز صنایع پیشرفته و لجستیک طراحی شده است. این شهر با بندری کاملاً خودکار، از فناوری‌های هوش مصنوعی و اینترنت اشیا برای بهینه‌سازی زنجیره تأمین صنعت استفاده می‌کند. اکساجون با تمرکز بر صنایع پاک مانند بیوتکنولوژی و انرژی سبز، به دنبال ایجاد یک اقتصاد دایره‌ای است. این پروژه همچنین شامل مناطق مسکونی و تفریحی است که تعادل بین کار و زندگی را تقویت می‌کند.

نئوم و رقابت با سیلیکون‌ولی و سنگاپور

پروژه نئوم، که به‌عنوان یکی از جاه‌طلبانه‌ترین طرح‌های توسعه شهری و فناورانه قرن شناخته می‌شود، با هدف تبدیل شدن به قطب جهانی فناوری، نوآوری و زندگی هوشمند در حال توسعه است. مقامات عربستان سعودی این شهر آینده را نه‌تنها برای توسعه اقتصاد داخلی، بلکه برای رقابت با بزرگ‌ترین مراکز فناوری و نوآوری جهان، از جمله سیلیکون‌ولی در آمریکا و سنگاپور در آسیا، طراحی کرده‌اند. آنچه نئوم را در این رقابت متمایز می‌کند، رویکردی از پایه و نوین است؛ شهری که از صفر و بدون محدودیت‌های زیرساختی گذشته ساخته می‌شود، کاملاً دیجیتال و پایدار خواهد بود و مبتنی بر داده، هوش مصنوعی، انرژی پاک و زندگی بدون آلودگی طراحی شده است.

برخلاف سیلیکون‌ولی که بر بستر تاریخی و تدریجی رشد یافته و اکنون با چالش‌هایی مانند گرانی مسکن، آلودگی، تراکم جمعیت و شکاف دیجیتال روبروست، نئوم از ابتدا با هدف حذف این مشکلات طراحی شده است. این شهر با استفاده از هوش مصنوعی در مدیریت ترافیک، انرژی، پسماند، سلامت و حتی رفتار شهروندان، مدلی نوین از زندگی شهری ارائه می‌دهد. در این ساختار، فناوری نه‌فقط ابزار بلکه بستر اصلی برای حیات اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی است.

از سوی دیگر، سنگاپور با وجود فضای محدود جغرافیایی، یکی از موفق‌ترین الگوهای مدیریت هوشمند شهری و اقتصاد دانش‌محور در جهان محسوب می‌شود. اما نئوم در پی آن است که فراتر از سنگاپور، هم از لحاظ وسعت و هم از منظر یکپارچگی تکنولوژیک، نقطه‌ای مرجع برای آینده‌ی تمدن شهری شود. پروژه نئوم قرار نیست تنها یک مرکز صنعتی یا تحقیقاتی باشد، بلکه قصد دارد همه‌ی ابعاد زندگی را در بستری فناورانه و هماهنگ بازتعریف کند. این نگاه همه‌جانبه به آینده، آن را وارد رقابت مستقیمی با نمونه‌های بزرگ جهان کرده و حتی برخی تحلیل‌گران معتقدند نئوم می‌تواند به‌عنوان «آزمایشگاه آینده تمدن بشری» شناخته شود.

نقش هوش مصنوعی در مدیریت شهری نئوم

هوش مصنوعی (AI) ستون اصلی مدیریت شهری نئوم است. نئوم به‌عنوان یک «شهر شناختی» طراحی شده که از AI برای نظارت بلادرنگ بر زیرساخت‌ها، ترافیک، و مصرف انرژی استفاده می‌کند. در The Line، AI رفتار ساکنان را پیش‌بینی کرده و خدمات را بهینه می‌کند. اکساجون از AI برای مدیریت بندر خودکار و زنجیره تأمین استفاده می‌کند. بااین‌حال، این سیستم‌ها نگرانی‌هایی درباره نظارت گسترده و حریم خصوصی ایجاد کرده‌اند، زیرا داده‌های ساکنان مداوم جمع‌آوری می‌شوند.

شبکه حمل‌ونقل خودکار و بدون راننده

پروژه نئوم یک سیستم حمل‌ونقل کاملاً خودکار و بدون راننده را پیاده‌سازی می‌کند. در The Line، قطارهای پرسرعت و سیستم‌های حمل‌ونقل زیرزمینی جایگزین خودروها شده و زمان سفر را به حداقل می‌رسانند. اکساجون از وسایل نقلیه خودران برای جابه‌جایی کالا در بندر استفاده می‌کند. فرودگاه بین‌المللی نئوم، که پروازهای ریاض-نئوم را پشتیبانی می‌کند، با سیستم‌های AI ادغام شده تا جریان مسافران را بهینه کند. این شبکه با انرژی تجدیدپذیر کار کرده و انتشار کربن را حذف می‌کند.

سیستم انرژی پاک و تجدیدپذیر در نئوم

نئوم 100% از انرژی خود را از منابع تجدیدپذیر، عمدتاً خورشیدی و بادی، تأمین می‌کند. The Line و اکساجون از پنل‌های خورشیدی و توربین‌های بادی پیشرفته استفاده می‌کنند. تروجنا با سیستم‌های ذخیره انرژی، مصرف را در زمستان‌های سرد بهینه می‌کند. این سیستم‌ها انتشار کربن را حذف کرده و نئوم را به یک مدل جهانی برای انرژی پاک تبدیل می‌کنند. گزارش‌ها نشان می‌دهند که تأسیسات انرژی تجدیدپذیر نئوم یکی از معدود بخش‌هایی است که پیشرفت قابل‌توجهی داشته است.

نئوم برای تأمین آب در منطقه‌ای خشک، به فناوری‌های پیشرفته آب‌شیرین‌کن متکی است. این سیستم‌ها، که با انرژی خورشیدی کار می‌کنند، آب دریا را به آب آشامیدنی تبدیل می‌کنند. در اکساجون، آب‌شیرین‌کن‌ها نیازهای صنعتی و مسکونی را تأمین می‌کنند، درحالی‌که سیستم‌های بازیافت آب مصرف را به حداقل می‌رسانند. نئوم همچنین از فناوری‌های هوشمند برای مدیریت توزیع آب استفاده می‌کند. این رویکرد پایدار به کاهش فشار بر منابع آب منطقه کمک می‌کند.

معرفی پروژه‌های مشابه

• ماسدار سیتی امارات
• سونگدو کره جنوبی
• پلان IT پرتغال
• شیونگان چین

در سال‌های اخیر پروژه‌هایی در نقاط مختلف جهان با هدف ایجاد شهرهای نوین و پایدار تعریف شده‌اند که از جهاتی شباهت‌هایی با نئوم دارند. این پروژه‌ها، هرکدام با رویکرد خاص خود، در پی پاسخ به نیازهای آینده بشر و هماهنگی با فناوری‌های نوظهور هستند. با وجود آنکه نئوم به‌دلیل مقیاس، سرمایه‌گذاری و چشم‌انداز خاص خود جایگاه ویژه‌ای دارد، پروژه‌های مشابهی نیز در سطح جهانی در حال پیاده‌سازی هستند.

یکی از معروف‌ترین آن‌ها پروژه “ماسدار سیتی” در امارات متحده عربی است که از سال ۲۰۰۶ در نزدیکی ابوظبی آغاز شده و هدف آن ایجاد شهری کاملاً پایدار با انرژی صفر و بدون آلایندگی است. هرچند این پروژه در عمل با تأخیرهایی روبرو شده و به‌طور کامل به اهداف اولیه خود نرسیده است، اما تجربه ارزشمندی در زمینه شهرسازی پایدار محسوب می‌شود. شهر “سونگدو” در کره جنوبی نیز یکی دیگر از نمونه‌های برجسته است. این شهر که به‌عنوان یکی از هوشمندترین شهرهای جهان شناخته می‌شود، بر اساس فناوری‌های مدیریت ترافیک، زباله، اطلاعات شهری و ارتباطات پیشرفته ساخته شده و نمونه‌ای از شهرسازی دیجیتال و آینده‌نگرانه در شرق آسیاست.

در اروپا، پروژه “پلان IT” در پرتغال و تلاش‌های گسترده برای توسعه شهرهای هوشمند در هلند و اسکاندیناوی نیز در همین راستا قابل بررسی‌اند. در چین نیز شهرهایی مانند “شیونگان” به‌عنوان مناطق ویژه برای اجرای فناوری‌های نوین و زیست‌بوم‌های هوشمند طراحی شده‌اند. این پروژه‌ها اغلب با تمرکز بر اقتصاد دیجیتال، اینترنت اشیاء، هوش مصنوعی و انرژی‌های پاک طراحی شده‌اند و نشان از جهشی جهانی به‌سوی شهرهایی دارند که نه‌تنها محل زندگی، بلکه بستر رشد و توسعه پایدار آینده خواهند بود.

مشارکت شرکت‌های بین‌المللی در پروژه نئوم

نئوم با شرکت‌های بین‌المللی مانند AtkinsRéalis، Bechtel، Aecom، و Mott MacDonald همکاری می‌کند. این شرکت‌ها در طراحی و اجرای پروژه‌هایی مانند The Line و تروجنا نقش دارند. معماران برجسته مانند OMA (هتل ماجراجویی لِیجا) و Mario Cucinella (هتل اُیسیس) در طراحی‌های پایدار مشارکت دارند. Grankraft، یک شرکت ساختمانی، هتل Sheybarah را در پروژه دریای سرخ تکمیل کرد. این همکاری‌ها برای انتقال فناوری و جذب سرمایه خارجی حیاتی هستند، اما برخی شرکت‌ها به دلیل اتهامات نقض حقوق بشر مورد انتقاد قرار گرفته‌اند.

چالش‌های اجرایی و انتقادهای جهانی نسبت به نئوم

پروژه نئوم با چالش‌های متعددی روبه‌روست. هزینه‌های سرسام‌آور (بیش از 1 تریلیون دلار برای The Line) و کمبود سرمایه‌گذاری خارجی پروژه را تحت فشار قرار داده است. گزارش‌ها از کاهش مقیاس The Line به 2.4 کیلومتر تا سال 2030 حکایت دارند. انتقادهای جهانی شامل تخریب روستاها، جابه‌جایی اجباری هزاران نفر از قبیله هوویت، و اتهامات نقض حقوق بشر است. گزارش ITV در سال 2024 ادعا کرد که 21,000 کارگر مهاجر از سال 2016 جان باخته‌اند، اگرچه عربستان این ادعا را رد کرد. فرهنگ مدیریتی نئوم نیز به دلیل رفتارهای تبعیض‌آمیز مورد انتقاد قرار گرفته است.

آیا پروژه نئوم تحقق‌پذیر است یا رؤیایی دست‌نیافتنی؟

تحقق نئوم به عوامل متعددی بستگی دارد. پیشرفت‌هایی مانند افتتاح سیندالا و تأسیسات انرژی پاک نشان‌دهنده امکان‌پذیری بخش‌هایی از پروژه است. بااین‌حال، هزینه‌های بالا، کاهش مقیاس The Line، و استعفای مدیرعامل نئوم، ندمی النصر، در نوامبر 2024، تردیدهایی را ایجاد کرده است. منتقدان معتقدند پروژه‌هایی مانند The Line بیش از حد جاه‌طلبانه و غیرواقع‌بینانه هستند، درحالی‌که حامیان می‌گویند فازبندی پروژه و تمرکز بر گردشگری (مانند تروجنا) می‌تواند موفقیت را تضمین کند.

نحوه تأمین مالی پروژه نئوم

نئوم عمدتاً توسط صندوق سرمایه‌گذاری عمومی (PIF) عربستان، با بودجه اولیه 500 میلیارد دلار، تأمین مالی می‌شود. عرضه اولیه سهام Saudi Aramco در 2019، که 29.4 میلیارد دلار جمع‌آوری کرد، به PIF تزریق شد. پروژه نئوم همچنین به دنبال جذب سرمایه‌گذاری خارجی و محلی است، اما گزارش‌ها نشان می‌دهند که این هدف با چالش مواجه شده است. در فوریه 2024، عربستان برای تأمین مالی نئوم به انتشار اوراق قرضه اسلامی (سکوک) و دریافت وام روی آورد. افزایش مالیات بر ارزش افزوده به 15% در 2020 نیز به تأمین منابع مالی کمک کرد.

منبع: ابرار صنعتی