واحد پول لبنان، که به نام لیره لبنانی یا پوند لبنانی شناخته می‌شود، یکی از عناصر کلیدی در تاریخ اقتصادی و اجتماعی این کشور کوچک اما پیچیده در خاورمیانه است. این ارز با علامت اختصاری “LBP” یا “LL” مشخص می‌شود و از نظر تاریخی و اقتصادی، داستان‌های بسیاری را در خود جای داده است. لبنان به‌عنوان کشوری با موقعیت استراتژیک در منطقه، همواره تحت تأثیر قدرت‌های خارجی، جنگ‌های داخلی و تحولات اقتصادی جهانی بوده است. واحد پول لبنان نیز از این قاعده مستثنا نبوده و فراز و نشیب‌های متعددی را تجربه کرده است.
ریشه‌های تاریخی واحد پول لبنان
پیش از ظهور واحد پول لبنان به شکل امروزی، این منطقه تحت سلطه امپراتوری عثمانی قرار داشت. در آن دوره، لیره عثمانی (Ottoman Lira) به‌عنوان ارز رسمی در سرزمین‌هایی که امروزه لبنان را تشکیل می‌دهند، استفاده می‌شد. این ارز تا زمان فروپاشی امپراتوری عثمانی در پایان جنگ جهانی اول رایج بود. پس از این تحول بزرگ، لبنان تحت قیمومیت فرانسه قرار گرفت و این تغییر سیاسی، تأثیر مستقیمی بر واحد پول لبنان گذاشت. در اوایل قرن بیستم، لیره عثمانی جای خود را به پوند مصری داد، اما این جایگزینی موقتی بود. با تسلط فرانسه بر لبنان و سوریه، واحد پولی جدیدی به نام لیره سوری-لبنانی (Syro-Lebanese Pound) معرفی شد که به فرانک فرانسه وابسته بود.
این وابستگی به فرانک فرانسه تا سال 1939 ادامه داشت، زمانی که پول لبنان به‌طور رسمی از لیره سوری جدا شد. هرچند این جدایی صورت گرفت، اما لیره لبنانی همچنان به فرانک فرانسه متصل باقی ماند و ارزش آن بر اساس این ارز تعیین می‌شد. این پیوند در طول جنگ جهانی دوم دستخوش تغییراتی شد؛ زمانی که فرانسه تحت اشغال آلمان قرار گرفت، لیره لبنانی برای مدتی به پوند بریتانیا وابسته شد. پس از جنگ، با بازگشت ثبات نسبی به منطقه، پول لبنان بار دیگر به فرانک فرانسه متصل شد تا اینکه در سال 1949 به استقلال مالی کامل دست یافت. این تاریخچه نشان‌دهنده تأثیر عمیق قدرت‌های استعماری بر شکل‌گیری واحد پول لبنان است.
ساختار واحد پول لبنان
واحد پول لبنان به 100 واحد کوچک‌تر به نام “پیاستر” یا “قروش” تقسیم می‌شود. در گذشته، سکه‌های فلزی در مقادیر مختلف مانند 1 قروش، 5 قروش (معادل یک فرانک)، 10 قروش، 25 قروش و 50 قروش ضرب می‌شدند. اسکناس‌های کاغذی نیز در ارزش‌های 1 لیره، 5 لیره، 10 لیره، 25 لیره، 50 لیره و 100 لیره منتشر می‌شدند.
امروزه، اسکناس‌های رایج شامل 1000، 5000، 10000، 20000، 50000 و 100000 لیره هستند، در حالی که سکه‌ها به دلیل کاهش ارزش، کمتر در معاملات روزمره استفاده می‌شوند. زبان رسمی اسکناس‌ها و سکه‌های واحد پول لبنان، عربی و فرانسه است که نشان‌دهنده تأثیر فرهنگی و تاریخی فرانسه بر این کشور است.
دوران طلایی و ثبات اقتصادی
دهه‌های 1950 و 1960 برای لبنان به‌عنوان “سوئیس خاورمیانه” شناخته می‌شود. در این دوره، واحد پول لبنان از ثبات قابل‌توجهی برخوردار بود و ارزش آن در برابر دلار آمریکا و سایر ارزهای بین‌المللی نسبتاً ثابت باقی ماند. اقتصاد لبنان در این زمان به لطف تجارت، گردشگری و سرمایه‌گذاری‌های خارجی شکوفا شد. بانکداری در بیروت به‌عنوان یک مرکز مالی بین‌المللی، نقش مهمی در تقویت واحد پول لبنان ایفا کرد. این ثبات تا حدی به سیاست‌های پولی محافظه‌کارانه و وابستگی به ارزهای خارجی مانند دلار آمریکا وابسته بود.
با این حال، این دوران طلایی با آغاز جنگ داخلی لبنان (1975-1990) به پایان رسید. جنگ داخلی تأثیر ویرانگری بر اقتصاد و واحد پول لبنان گذاشت. ارزش لیره در برابر دلار به شدت کاهش یافت و تورم افسارگسیخته‌ای در کشور حاکم شد. در اوایل دهه 1980، ارزش هر دلار آمریکا از حدود 3 لیره به بیش از 3000 لیره رسید، که نشان‌دهنده کاهش 900 برابری ارزش واحد پول لبنان بود. این سقوط آزاد نتیجه مستقیم بی‌ثباتی سیاسی، تخریب زیرساخت‌ها و فرار سرمایه از کشور بود.
تثبیت پس از جنگ و پیمان طائف
پس از پایان جنگ داخلی و امضای پیمان طائف در سال 1989، تلاش‌هایی برای بازسازی اقتصاد لبنان و تثبیت واحد پول لبنان آغاز شد. در سال 1997، بانک مرکزی لبنان (Banque du Liban) سیاست تثبیت نرخ ارز را اعمال کرد و ارزش لیره را به‌طور رسمی در نرخ 1507.5 لیره در برابر یک دلار آمریکا ثابت نگه داشت. این سیاست به ظاهر موفق بود و برای بیش از دو دهه، ثبات نسبی را به واحد پول لبنان بازگرداند. با این حال، این تثبیت به قیمت وابستگی شدید به ورود دلار از خارج، از جمله از طریق کمک‌های مالی مهاجران لبنانی و کشورهای حامی مانند عربستان سعودی، به دست آمد.
این وابستگی به دلار، اقتصاد لبنان را شکننده کرد. در حالی که نرخ رسمی 1507.5 لیره در برابر دلار حفظ می‌شد، بازار سیاه به مرور زمان نقش پررنگ‌تری در تعیین ارزش واقعی واحد پول لبنان ایفا کرد. در اواخر دهه 2010، با کاهش ورود ارز خارجی به دلیل بحران‌های منطقه‌ای و تحریم‌ها علیه حامیان مالی لبنان، شکاف بین نرخ رسمی و نرخ بازار سیاه به‌طور چشمگیری افزایش یافت.
بحران اقتصادی 2019 و سقوط آزاد لیره
بحران اقتصادی لبنان که از سال 2019 آغاز شد، یکی از شدیدترین چالش‌هایی بود که واحد پول لبنان تاکنون با آن مواجه شده است. این بحران نتیجه ترکیبی از فساد سیاسی، سوءمدیریت اقتصادی، بدهی‌های هنگفت دولتی و کاهش اعتماد عمومی به سیستم بانکی بود. در اکتبر 2019، اعتراضات گسترده مردمی علیه نخبگان سیاسی آغاز شد و همزمان، بانک‌ها محدودیت‌های شدیدی بر برداشت پول اعمال کردند. ارزش واحد پول لبنان در بازار سیاه به سرعت کاهش یافت و در نوامبر 2021، هر دلار آمریکا به بیش از 25000 لیره رسید.
بانک جهانی این بحران را یکی از بدترین رکودهای اقتصادی در جهان از اواسط قرن نوزدهم توصیف کرد. بر اساس گزارش سازمان ملل در سال 2023، بیش از 80 درصد جمعیت لبنان زیر خط فقر زندگی می‌کنند و قدرت خرید آنها به دلیل کاهش ارزش واحد پول لبنان به شدت آسیب دیده است. حداقل دستمزد رسمی که 675000 لیره در ماه بود، در اوج بحران به کمتر از 30 دلار کاهش یافت. این وضعیت نشان‌دهنده عمق فاجعه‌ای است که اقتصاد لبنان و واحد پول آن را در بر گرفته است.
تلاش‌ها برای نجات لیره
دولت لبنان و بانک مرکزی در سال‌های اخیر تلاش‌هایی برای مهار بحران انجام داده‌اند. در ژوئن 2021، پلتفرم الکترونیکی “صیرفه” (Sayrafa) معرفی شد تا نرخ ارز را کنترل کند و بازار سیاه را مهار نماید. با این حال، این پلتفرم نه‌تنها موفق نشد بلکه به افزایش شکاف بین نرخ رسمی و غیررسمی دامن زد. در سال 2023، لیره لبنانی به‌عنوان یکی از بی‌ارزش‌ترین ارزهای جهان شناخته شد و ارزش آن در بازار سیاه به بیش از 100000 لیره در برابر یک دلار رسید. این کاهش ارزش، تأثیر مستقیمی بر زندگی روزمره مردم، قیمت کالاها و خدمات و قدرت خرید آنها داشته است.
وضعیت کنونی در سال 2025
تا مارس 2025، پول لبنان همچنان درگیر بحران است. اگرچه نرخ رسمی همچنان 1507.5 لیره در برابر دلار اعلام می‌شود، اما در بازار سیاه، هر دلار به بیش از 120000 لیره معامله می‌شود. این شکاف عظیم نشان‌دهنده از دست رفتن اعتماد به سیستم مالی و ناتوانی دولت در بازسازی اقتصاد است. دلار آمریکا به‌طور گسترده در معاملات روزمره استفاده می‌شود و بسیاری از لبنانی‌ها به ذخیره دلار روی آورده‌اند تا از کاهش بیشتر ارزش دارایی‌های خود جلوگیری کنند.
تحلیل اقتصادی و آینده لیره
تحلیلگران معتقدند که بازسازی ارزش پول لبنان درست عکس واحد پول امارات نیازمند اصلاحات ساختاری عمیق در اقتصاد، از جمله کاهش فساد، بازسازی سیستم بانکی و جذب سرمایه‌گذاری خارجی است. بانک جهانی پیش‌بینی کرده است که لبنان برای بازگشت به سطح تولید ناخالص داخلی پیش از بحران، به بیش از دو دهه زمان نیاز دارد. بدون حمایت بین‌المللی و تغییرات سیاسی اساسی، آینده واحد پول لبنان همچنان مبهم باقی خواهد ماند.
واحد پول لبنان، لیره لبنانی، از زمان پیدایش خود شاهد تغییرات بسیاری بوده است؛ از وابستگی به امپراتوری عثمانی و فرانسه گرفته تا دوران طلایی ثبات و سپس سقوط آزاد در قرن بیست‌ویکم. این ارز نه‌تنها نشان‌دهنده وضعیت اقتصادی لبنان است، بلکه بازتابی از تاریخ پرتلاطم این کشور نیز محسوب می‌شود. در حالی که لبنان با چالش‌های بی‌سابقه‌ای روبه‌رو است، سرنوشت واحد پول لبنان به توانایی این کشور در غلبه بر مشکلات داخلی و جلب حمایت جهانی بستگی دارد. تا آن زمان، لیره همچنان به‌عنوان نمادی از استقامت و در عین حال شکنندگی لبنان باقی خواهد ماند.
منبع: ابرار صنعتی
